Wanneer onderzoek en zorg elkaar ontmoeten

We worden ouder. En de behoefte aan zorgomgevingen voor ouderen zal waarschijnlijk niet afnemen. Maar hoe moeten ze worden ontworpen om ons de goede levenskwaliteit te geven die we in onze oude dag  verdienen? Helle Wijk, hoogleraar verpleging aan de Universiteit van Gothenburg en gastprofessor gezondheidszorgarchitectuur aan de Chalmers Universiteit, doet al vele jaren onderzoek naar dit onderwerp. In de afgelopen 25 jaar is er veel gebeurd op het gebied van onderzoek, zegt ze. "De gezondheidszorg en architectuurwetenschappen doen momenteel samen onderzoek, zowel nationaal als internationaal. Dat zegt veel over hoe ver we zijn gekomen. Bovendien investeren financierders meer in dit soort onderzoek en zijn gemeenten zich meer bewust geworden van de noodzaak van onderzoek naar de ruimtes die ze bieden."

Een persoonsgerichte en huiselijke zorgomgeving creëert volgens Helle Wijk de beste voorwaarden voor welzijn. In haar thesis uit 2001 liet ze zien hoe kleur kan worden gebruikt om zorgomgevingen voor ouderen te verbeteren. "Naarmate we ouder worden, verslechteren ons zicht en ons vermogen om contrasten waar te nemen. Kleurcodes en -contrasten kunnen worden gebruikt om herkenning te stimuleren, gebruik aan te moedigen en de ruimte te definiëren." Verlichting is een andere factor. De juiste verlichting kan het voor ouderen gemakkelijker maken om het eten op hun bord te zien of de krant te lezen.

Oudere mensen kunnen het ook moeilijk vinden om ver te lopen en hun weg te vinden, vooral 's nachts. Daarom moeten verzorgingstehuizen klein worden gehouden, zonder al te grote afstanden. "De afstand tussen de slaapkamer en de badkamer is een belangrijk punt, want hier doen zich veel valincidenten voor. In een goede fysieke zorgomgeving hoef je niet op onstabiele benen rond te dwalen in het donker, op zoek naar de badkamer."

Een goed ontworpen zorgomgeving voor ouderen betekent ook keuzevrijheid voor de gebruikers, benadrukt Helle Wijk. Dit kan ruimte betekenen voor je eigen meubels, maar ook mogelijkheden voor zowel privacy als sociale interactie. "Oudere mensen zijn individuen met verschillende behoeften, net als jij en ik. Soms heb je zin om met anderen te eten, maar soms niet. Voor mensen die rustig willen lezen kan je individuele fauteuils plaatsen, en groepjes sofa's voor mensen die graag socializen."

Hoe goed zijn onze verzorgingstehuizen dan ontworpen?

"Het is heel gevarieerd. Vele verzorgingstehuizen werden gebouwd in de jaren 1970 en 80, als kleine ziekenhuizen met lange gangen en kamers. Er zijn ook fantastische voorbeelden die later zijn gebouwd, waarbij mensen hebben geïnvesteerd in verzorgingstehuizen met een huiselijk gevoel, zowel binnen als buiten."

Wat kunnen we zeggen over de huidige toestand van buitenruimtes voor ouderen?

"Al te vaak hebben verzorgingstehuizen helemaal geen buitenruimte, en als ze er wel een hebben, zijn ze moeilijk toegankelijk of bieden ze geen beschutting tegen zon en wind. Iedereen moet toegang hebben tot goede buitenruimtes, ongeacht leeftijd."

Wat kunnen we beter doen voor de toekomst?

"Het zou een goed begin zijn om meer te luisteren naar de standpunten van de ouderen. Participatief ontwerp – waarbij gebruikers en belanghebbenden actief worden betrokken bij het ontwerpproces – wordt al lang toegepast in onderzoek. Het moet ook worden gebruikt in de gemeentelijke gezondheidszorg en verpleging. Over het algemeen duurt de implementatie van onderzoeksresultaten veel te lang."

Waarom denkt u dat dat zo is?

"Er is te weinig dialoog geweest tussen de academische wereld, de gezondheidszorg en de verpleging. Nu moeten we ervoor zorgen dat al het onderzoek dat we hebben ook in de praktijk wordt gebracht – door samen te werken met de gemeenschap, het bedrijfsleven, politici en de media."